Systeem Architectuur

De term 'architectuur' wordt in de ICT sector al vele jaren gebezigd, meestal voor de omschrijving van een technische infrastructuur. Ondanks de weerstand die bestaat bij sommige bouwkundige architecten tegen het in hun ogen onterechte gebruik van hun titel, is de rol van architect toch gemeengoed geworden in de wereld van de software-intensieve systemen. Zo ben ik zelf al jarenlang bezig als software & systeem architect in de industriële automatisering, de laatste twee jaar vanuit mijn eigen bedrijf ImprovemenT.

Volgende week start een intensieve training genaamd 'Masterclass System Architecting', die ik samen met een collega heb opgezet. Met een tiental systeem architecten, ieder met jarenlange ervaring in het ontwerpen en realizeren van complexe, software-intensieve apparaten (zoals satelieten, medische scanners, machines om PC processoren te maken, digitale TV's, etc.) gaan we een traject in om te leren van elkaars praktijkervaring op het gebied van 'system architecting'. Derhalve kijk ik ook vanuit mijn eigen expertise naar hoe de architecten van Nexit te werk gaan in het Liskeshoeve project. Ik hou van metaforen en vaak wordt problematiek ineens duidelijker door een treffende vergelijking met een ander vakgebied.

Het allereerste dat opvalt, is het directe en intensieve kontakt van de architecten met ons, de opdrachtgevers. Er is nog geen steen gelegd van de nieuwe Liskeshoeve, maar we hebben al een groot aantal interactieve sessies achter de rug met maar één doel: absoluut kraakhelder krijgen wat wij willen: welke (toekomstige) functies moeten vervuld kunnen worden in het gebouw, welke sfeer en uitstraling moet het krijgen, hoe past het in de omgeving, wat vinden wij mooi en spannend, is het beschikbare budget, enz.
Hiertoe zijn verkennende schetsen en montagefoto's gemaakt, fotoboeken bekeken, schaalmodellen in elkaar gezet, samen in de auto gestapt en allerlei bestaande projecten bezocht - en al creatieve ideeën uitwisselend en brainstormend zijn we samen van een abstract idee steeds concreter geworden. Deze interaktie is zo wezenlijk - wat zou het goed zijn als software/systeem architecten op eenzelfde manier kontakt zouden hebben met hun klanten! Helaas zijn vandaag de dag veel apparaten zo omvangrijk en complex geworden (niet zelden werken honderden engineers tegelijk aan een machine), dat de opdrachtgevers en/of eindgebruikers helaas vaak uit beeld zijn verdwenen.

In het traject dat we samen met de architecten zijn aangegaan, is het essentieel dat er adequaat op onze eisen, wensen, zorgen, vragen, etc. wordt gereageerd. Ik heb het dan over de in onze snelle wereld ondergeschikt geraakte vaardigheid 'de kunst van het luisteren'. De uitdaging voor een architect is om de (vaak impliciete) perceptie van de opdrachtgever zo duidelijk mogelijk te maken, en daarbij aan te geven wat de impact is van bepaalde wensen, soms door te vragen naar de onderliggende behoefte, en daarbij hoort ook het aanreiken van alternatieven. Tegelijk zal de architect trouw moeten zijn aan z'n vakinhoudelijke visie, waardoor klantwensen op een acceptabele wijze landen in de architectuur. Dit is (in ieder geval voor ons) voor een groot deel een gevoelskwestie: net als Marianne heb ik een sterk ontwikkelde intuïtie, en geveinsde interesse prik ik vrijwel direct door. Bij onze architecten heb ik het gevoel dat ze het als een gezamenlijke verantwoordelijkheid zien om ons 'droomhuis' te verwezenlijken, en moeite doen om onder onze huid te kruipen.


Een ander aspect is de rol van de aannemer. Pas onlangs is de hoofd-aannemer in het proces betrokken, om het door de architecten aangeleverde bestek in detail uit te werken, en een begroting plus tijdspad te maken, en waar nodig onder-aanemers te recruteren. Wat mij opvalt, is dat de architecten de aannemer scherp bij de les houden: niet zelden zijn ze met de aannemer aan 't sparren over een technisch detail. Dus er is geen sprake van dat de architectuur 'even over de muur gegooid wordt' bij de aannemer - integendeel. Ook nemen de architecten waar nodig, externe adviseurs in de arm - uiteraard om er zeker van te zijn dat het ontwerp aan alle bouwkundige eisen gaat voldoen, maar volgens mij ook om de aannemer zo goed mogelijk aan te kunnen sturen. Toch heb ik niet de indruk dat ze het werk van de aannemer aan 't doen zijn: het aandachtsgebied van beide disciplines is duidelijk verschillend, en waar het overlapt wordt in constructieve samenspraak de boel opgelost.

Weer even terug naar mijn eigen domein: zoals al eerder gesignaleerd door één van mijn inspirators Jaap van Rees, is deze afbakening tussen het werk van de architect en aannemer in de meeste gevallen ver te zoeken in het systeem creatie proces. Hoewel je lang niet altijd de vergelijking tussen het bouwen van een huis en een software-intensief systeem zoals een MR-Scanner kunt trekken, kun je wel stellen dat in mijn vakgebied de architect tegelijkertijd ook de aannemer is, en zich vaak vrijwel uitsluitend richt op de technische realisatie van het systeem. Wat ik nu juist zo sterk vind in het Liskeshoeve project, is de controlerende en sturende rol van onze bouwkundige architecten wat betreft de realisatie. Deze distantie, die naar mijn inschatting noodzakelijk om deze cruciale rol goed te kunnen vervullen, vind ik maar zelden terug in mijn vakgebied.

Toch verwacht ik van onze architecten dat ze straks regelmatig de laarzen aantrekken, en samen met de aannemer in de modder staan. Een architect die zich verre houdt van de realisatie van z'n ontwerp, is wat mij betreft geen knip voor z'n neus waard. Zo'n houding komt de doelmatigheid van een volgend ontwerp niet echt ten goede, zou ik zeggen. Maar dat betekent niet dat de architect ook moet gaan staan te metselen....

Bottom line komt het neer op vertrouwen. Als een architect er blijk van geeft zich in mij te kunnen verplaatsen, dan groeit bij mij het vertrouwen dat er straks een huis staat waar we met plezier in kunnen wonen en werken. Als een architect laat zien dat hij beschikt over vakmanschap, dan groeit bij mij het vertrouwen dat het ontwerp ook 'maakbaar' is, en we ons straks niet gaan ergeren aan allerlei kinderziektes en ontwerpfouten. En als een architect zich opstelt als kritische en corrigerende 'volger' van de uitvoerders, dan groeit bij mij het vertrouwen dat de kwaliteit is gewaarborgd en er niks over het hoofd wordt gezien. Want hoe kan ik in godsnaam beoordelen of het noodzakelijk is om 'de regels zwart te soppen'? Ik heb inmiddels het vertrouwen dat ik dat rustig aan het oordeel van onze architecten kan overlaten!

---